پیشگفتار

هنر و سبک گوتیک این روزها راه خود را در معماری و لباس‌های جوانان ایران پیدا کرده است. هنر گوتیک یا گاتیک از معدود سبک‌های هنری به شمار می‌آید که در تمام رشته‌های هنری از جمله معماری، موسیقی، نقاشی و سینما قابل پیاده‌ سازی و اجراست.

گوتیک هنریست که از زمان پیدایش تا به امروز مورد توجه عوام نبوده و علت آن را می‌توان در ذات تیره و تار آن جست‌وجو کرد که در ادامه مفصل بررسی خواهیم. اما به طور کلی همانطور که در مقاله سبک سمفونیک متال به آن اشاره داشتیم، هنر گوتیک حاصل آمیزش ترس،تاریکی و زیباییست.

در ادامه مقاله با ما همراه باشید.

خواستگاه و پیدایش

پیدایش این سبک را به قرن دوازدهم از فرانسه و دیگر کشورهای اروپای مرکزی و غربی نسبت می‌دهند. البته کلمه گوتیک نخست واژه‌ایی توهین آمیز بود که به بَربَرها نسبت می‌داند. اما وارازی نقاش مطرح ایتالیایی شاید اولین فردی بود که این نام را به هنری غیر کلاسیک نسبت داد و از آن روزها تا به الان ما از واژه استفاده می‌کنیم.

همانطور که پیشتر به آن اشاره کردیم هنر گوتیک را امروزه در تمام رشته‌های هنری میتوان دید پس باهم به سراغ تحلیل هنر گوتیک در برخی از مهم‌ترین این رشته‌های هنری خواهیم رفت.

 گوتیک در معماری

سبک گوتیک در معماری زمانی شکل گرفت که محدودیت‌های موجود در معماری قرون وسطی باعث پدید آمدن کلیساهایی به شیوه‌ای متفاوت شد. نخستین این کلیساها که این سبک را معرفی کرد کلیسای سن-دی در فرانسه بود که پس از بازسازی به این شیوه تغییر شکل یافت.

مهمترین ویژگی‌های هنر گوتیک در معماری استفاده از دیوارهای بسیار بلند، پلانی مستطیل شکل و تزئیناتی منحصر به فرد و آمیخته به ترس و زیبایی در کنار طاق‌هایی نوک تیز و قوس‌های جناقی هستند. معماری گوتیک تلاش میکند با ساختار خود انسان را در برابر معبود و کشیش، کوچک و ضعیف نشان دهد  و این عمر زمانی محقق می‌شود که دیوارهای بسیار بلند و فضاییی باریک حس ترس و حقارت را به انسان بدهد. البته از این نکته نیز نباید غافل شد که هنر گوتیک در معماری به سه دوره گوتیک آغازین، گوتیک پیشرفته و گوتیک پسین تقسیم می‌شود.

گوتیک در مجسمه سازی

مجسمه سازی در گوتیک شاید یکی از کامل ‌ترین هنرها در این سبک و شیوه باشد. چرا که در دوران گوتیک (سده ۱۲ تا ۱۶ میلادی) مجسمه سازی و پیکره تراشی پیشرفت بسیار زیادی داشت. مجسمه‌ سازان در این سبک به دست به خلق موجوداتی از دنیای زیرین زدند و شیاطین و اجنه را در معماری کلیساها استفاده کردند. ظاهر انسان‌ها در این سبک نیز بسیار پیشرفت کرد و توجه به جزئیات در آن زیاد شد. از دیگر مواردی که در مجسمه سازی گوتیک بسیار برجسته شد و تکامل یافت گیاهان بودند که در این سبک بسیار واقع‌گرایانه تر خلق شدند.

گوتیک در نقاشی

بی تردید از آنجایی که خواستگاه این هنر کلیساها بودند. برترین نقاشی‌های این سبک را نیز می‌توان در کلیساها یافت. همچون مجسه سازی در نقاشی هم توجه به جزئیات بسیار بیشتر شد و این نقاشی‌ها طبیعی‌تر و کمی بزرگتر شدند. موضوع قالب در این نقاشی‌ها مصائب مسیح و مریم مقدس بودند. هرچند ما شاهد برخی نقاشی‌ها در موضوعات متفاوتی مانند شکار و وقایع مهم تاریخی آن دوره هستیم. در این سبک توجه بسیاری به خطوط منحنی شد و معمولا از پس زمینه ایی تک رنگ تیره استفاده می‌شده است.

همچون هنر مینیاتور ایران که پای خود را به مصور سازی کتاب‌ها باز کرد، نقاشی گوتیک نیز از اولین سبک‌هایی بود که وارد تصویر سازی و مصور سازی کتاب‌ها شد و اوج این هنر در تصویر سازی کتب را می‌توان کتاب ساعات خوش دوک دوبری دانست.

گوتیک در سینما

سینمای گوتیک شاید قدمتی به اندازه تاریخ سینما داشته باشد چرا که سبک بناها در این سبک همواره مورد توجه سینماگران در ژانر وحشت بوده است. فیلم‌های نخسین در این سبک با مایه‌های کابوس‌های پراکنده، عشقی نامیرا و مرگی نامیرا ساخته می‌شدند و از اولین فیلم‌های این سبک می‌توان به کابینه دکتر کالیگاری به کارگردانی رابرت وینه اشاره کرد در سال ۱۹۲۰ اشاره کرد. این فیلم با درون مایه از اغتشاش و مبارزه عشق و پلیدی یکی از ترسناک‌ترین فیلم‎‌های دوران خود بود که ۸ سال بر سینماهای اروپا حکمرانی کرد. از دیگر ویژگی‌های سینما گوتیک در آغاز می‌توان به ظهور هیولایی‌های مانند دراکولا و فرانکشتاین که در ادبیات گوتیک خلق شده بودند در سینما اشاره کرد، اولین حضور اقتباسی دراکولا به سال ۱۹۲۲ بازمی‌گرد.

گوتیک در سینمای مدرن

اما تحول شگرف و بزرگ در سینمای گوتیک را باید به تیم برتون نسبت داد. تیم برتون نخست با فیلم کوتاه فرنکن‌وینی که بعدها نسخه بلند انیمیشنی آن را ساخت و انیمیشن کوتاه وینسنت که ادای احترام وی به وینست پرایس فقید بود سینمای گوتیک را باز زنده کرد. پس آن از این سبک دکور، طراحی لباس و فضاسازی تغریبا در تمام فیلم‌های خود استفاده کرد و فیلم‌های بتمن ۱۹۸۹، بیلتجوس ۱۹۸۸ و سوئینی تاد از دیده نویسنده این مقاله بارزترین فیلم‌های گوتیک در سینمای مدرن هستند. به عقیده بسیازی از کارشناسان در صورت خداحافظی تیم برتون با سینما باید شاهد نابودی سینمای گوتیک نیز باشیم.

گوتیک در صنعت لباس

ظهور گوتیک در صنعت مد و پوشاک را باید مدیون ادبیات گوتیک که در یه مقاله مجزا به آن خواهیم پرداخت و سینمای گوتیک بدانیم. که البته خواستگاه اصلی آن به مراسم‌های عزاداری در دوران ویکتورایی نسبت می‌دهند. اما این مد از سینمای گوتیک و طراحی لباس‌هایی که برای این دست فیلم‌ها انجام می‌شد رواج یافت. به طور کلی این مد تلفیقی است از رنگ‌های تیره، لباس‌هایی نزدیک به دوران ویکتوریایی و ترس و تزئینات زیاد. اما چه مواردی این مد را از دیگر مدهای مشابه جدا می‌کند؟  نخستین ویژگی رنگ‌های تیره است و پس از آن مواردی مانند چرم، پیراهن و شنل‌های بلند، اکسسوری‌های براق و بوت و نیم بوت‌های چرمی است.

جمع‌بندی

هنر گوتیک هنریست از دل ترس‌های قرون وسطا، هنری تاریک که برخی آن را به فرقه‌ها و موارد این چنینی ربط می‌دهند. در این مقاله سعی شد تا هنر گوتیک را در چند شاخه بررسی کنیم اما در آینده نزدیک و شاید زمانی که شما مخاطب عزیز این مطلب را می‌خوانید، مقاله‌هایی مجزا برای موسیقی و ادبیات گوتیک منتشر کنیم.

در پایان باز باید اشاره کنیم که هنر گوتیک حاصل آمیزش ترس و زیباییست.